Úlken jarılıw
 | Bul maqala Wikipedia qaǵıyda hám talaplarına say bolıwı ushın wikilestiriliwi kerek. |
Úlken jariliw bul dúnyaniń, hám sońinan juldizlar topariniń (galaktika) kelip shiǵiwi tuwrali ilimiy teoriya.
Úlken jariliw teoriyasi boyinsha dúnya júda issi, kishkene hám tiǵiz bolǵan. Onda juldizlar, atomlar, forma yamasa struktura bolmaǵan. 14 milliard jil aldin ol júda tez úlkeydi (usi sebepten Úlken jariliw dep ataladi), nátiyjede atomlar payda boldi, hám bul juldizlardi hám galaktikalardi payda etti. Dúnya házirgi kúndede úlkeyip hám suwip barmaqta.
Ilimpazlar Úlken jariliwdi kóplegen hár qiyli baqlawlar juwmaqlari arqali tiykarlaydi. Eń tiykarǵi baqlaw bul eń alis galaktikalardiń alislawi. Egerde obyekt jerden alislap baratirǵan bolsa, ol qizil bolip kórinedi. Qatti qizil obyektler tezirek alislap baratirǵan bolip esaplanadi. Usilay ólshew usili menen ilimpazlar juldizlardiń jerden qanday tezlikte alislap baratirǵanin esaplay aladi, hám nátiyjede Úlken jariliw 13.8 milliard jil aldin bolǵan degen juwmaqqa keldi.