Edukira joan

Oiartzun

Koordenatuak: 43°17′57″N 1°51′28″W / 43.299166666667°N 1.8577777777778°W / 43.299166666667; -1.8577777777778
Wikipedia, Entziklopedia askea
Oiartzun
 Gipuzkoa, Euskal Herria
Oiartzungo herrigunearen ikuspegi orokorra.
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaGipuzkoa
EskualdeaOiartzualdea
Izen ofizialaOiartzun
AlkateaJoana Mendiboure Garaiar
Posta kodea20180
INE kodea20063
Herritarraoiartzuar
Kokapena
Koordenatuak43°17′57″N 1°51′28″W / 43.299166666667°N 1.8577777777778°W / 43.299166666667; -1.8577777777778
Map
Azalera59,71 km²
Garaiera4-838 (84 udaletxean)
Distantzia12 km Donostiara
Demografia
Biztanleria10.378 (2024)
47 (2023)
alt_left 5.212 (%50,2) (%49) 5.081 alt_right
Dentsitatea1,74 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 6,25
Zahartze tasa[1]% 19,05
Ugalkortasun tasa[1]‰ 40,54
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 79,38 (2011)
Genero desoreka[1]% 8 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 8,28 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 75.92 + % 10.74 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]% 53.3 (2021)
Etxeko erabilera[4]% 63.37 (2021)
Datu gehigarriak
Sorrera1200-1214
Webguneahttp://www.oiartzun.eus/
See More

Oiartzun Gipuzkoako ipar-ekialdeko udalerri bat da, Oiartzualdekoa. Mendiz inguratua dago, Aiako Harria irudi eta oinarri duela. Harana Oiartzun ibaiak zeharkatzen du, eta herria haren inguruan altxatuta dago, baina erdigune historikoa (Elizalde auzoa) ibaitik urruti dago. Oiartzunek 10.340 biztanle zituen 2023 urtean.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mugakideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 Errenteria eta Lezo Lezo eta Irun Irun
Errenteria Irun, Lesaka eta Goizueta
Mendebaldea
   Oiartzun  
Ekialdea
Arano eta Goizueta Goizueta Goizueta

Auzoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oiartzun herria zortzi auzoz osaturik dago:

Azpiegiturak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ongizatea

  • Petra Lekuona zentroa[5]
  • Udal beilatokia[6]

Kirola

  • Elorsoro kiroldegia[7]
  • Pilotalekuak: Madalensoro, Arragua, Martiena Etxadia, Karrikako pilotalekua eta probalekua, Pikabene, Ergoien, Gurutze, Mendibil, Iturriotz, Elizale eskola, Kontsejupea, Beheko plaza[7]
  • Igerilekuak: Elorsoro kiroldegia, udal igerileku irekia[7]
  • Ugaldetxoko futbol zelaiak[7]
  • Hilerriko probalekua[7]
  • Arraguako eta Arragua-Mendin kirol anitzeko pistak[7]
  • Skate parka[7]
  • Arditurriko bidegorria[7][8]
  • Arkaleko Ehiza eskola[7]
  • Rafael Pikabeako kirol anitzeko pista[7]

Kultura

  • Aretoak: Udaletxeko areto nagusia, Liburutegiko aretoa, Kiroldegiko bilera gela, udaletxeko bilera gela eta udaletxeko bilera gela zaharra[9]
  • Liburutegia[10]

Hezkuntza

Turismoa

  • Arritxulo aterpetxea[18]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erromatarren garaian Arditurriko meategiak ireki zituzten, eta hainbat mendez ustiatu ziren.

1200. eta 1214. urteen bitartean Alfontso VIII.a Gaztelakoak herri titulua eman zion Oiartzuni, nahiz eta dokumentua ez den ezagutzen.[19]

Oiartzun 1940an

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oiartzun izen modernoa modu askotan dokumentatu da[20] historian zehar. Izenak historian zehar izan dituen aldaera zaharrenak ikusita, pentsa daiteke Oiasso izenarekin harremanik egon daitekeela, nahiz eta Oiasso hura gaurko Oiartzunetik 9 bat kilometrora egon.

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Industria (metalurgia, zurgintza, kautxu-eraldaketa eta produktu mineralen industria), zerbitzuak (hipermerkatuak), abeltzaintza (esne eta haragi-behiak) eta nekazaritza dira jarduera nagusiak.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %0,4. Bigarren sektorea BEGaren %27,6. Hirugarren sektorea %66. Eta eraikuntza %6,1.[21]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1960eko hamarkadan Oiartzunen hasi zen hazkunde demografikoak ez du etenik izan azken urteetan. 2019an 10.351 pertsona bizi ziren herrian, horietatik %19,9k 65 urte edo gehiago zituen eta atzerrian jaiotakoak %6,06 ziren.[21]

Oiartzungo biztanleria

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oiartzungo udaletxea.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, gehiengo osoa lortu zuen Bildu koalizioko Aiora Perez de San Roman hautatu zuten alkate.

2015eko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen gehiengoa. Koalizioko Jexux Leonet hautatu zuten alkate.[22]

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 3.616 boto. EAJk 1.452 boto. PSE-EEk 234 boto. PPk 61 boto.[23] Jexux Leonet izendatu zuten alkate bigarrenez.[24]

2023ko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen geniengoa, bozken %68,73 lortu ondoren. EH Bilduk 3.303 boto eskuratu zituen eta 13 eserleku. EAJ 1.063 boto eta 4 eserleku. Joana Mendiboure Garaiar hautatu zuten alkate.[25]

Oiartzungo udalbatza

Alderdia

2015

2019

Zinegotziak Boto kopurua Zinegotziak Boto kopurua
Euskal Herria Bildu
9 / 13
3.169 (% 65,94)
12 / 17
3.616 (% 67,42)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
4 / 13
1.358 (% 28,26)
5 / 17
1.452 (% 27,07)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Alkateen zerrenda

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Inaxio Irigoien Mitxelena 1979 1987 Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Iñarra Agirrezabala 1987 1999 Herri Batasuna
Xabier Iragorri Gamio 1999 2003 Euskal Herritarrok
Martin Beramendi Brit 2003 2007 Eusko Alkartasuna
Aitor Etxeberria Txurio 2007 2011 EAE
Aiora Perez de San Roman Uria 2011 2015 Bildu
Jexux Leonet Elizegi 2015 2023 Euskal Herria Bildu
Joana Mendiboure Garaiar 2023 Jardunean Euskal Herria Bildu

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oiartzungo Rekalde ahizpen[26] testigantza, eskolan erdara ikasteko eta euskara zigortzeko metodoen ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak[27][28] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Oiartzungo euskara[29] gipuzkera da; zehatzago esanda, sortaldeko gipuzkerakoa den Bidasoko euskara.[30][31] Hala ere, Oiartzunek izandako lotura administratibo historikoa dela eta, goi nafarreraren eragin nabarmenagoa du bertako euskarak, eta Bidasoko hizkeran kokatzen diren beste herriengandik bereizten du horrek. Bidasoko hizkera erdialdeko euskararen, nafar euskararen eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkeratzat har daitezke. Hala ere, azkenaldian erdialdeko euskararen ezaugarriak gaina hartzen ari dira eta gehiago zabaltzen ari dira.

2016an herritarren %76,25 euskalduna zen.[21]

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Esteban eliza eta dorrea, Oiartzungo herriko plazatik.

Eraikin erlijiosoak

Don Felizenea etxea

Eraikin zibilak eta defentsakoak

Garaño baserria
Arpidenea etxea
Garbuño baserria

Historia aurrea eta antzinaroa

Museoak

  • Soinuenea, Herri Musikaren Txokoa: herri musikaren inguruko agiritegi eta ikerketa gunea. Musika tresnak erakusgai diren museo txiki bat ere badu.[50]
  • Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa: Aiako Harriaren inguruan antolatu museo txikia.[51]
San Juan Bataiatzailearen basilika

Oiartzuar ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  3. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  5. ↑ «Petra Lekuona» Matia Fundazioa 2015-09-22 (kontsulta data: 2020-06-20).
  6. ↑ «Oiartzungo Udala» www.oiartzun.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  7. ↑ a b c d e f g h i j «Oiartzungo Udala» www.oiartzun.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  8. ↑ «Arditurriko bide berdea - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  9. ↑ «Oiartzungo Udala» www.oiartzun.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  10. ↑ «Oiartzungo Udala» www.oiartzun.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  11. ↑ «Ongi Etorri» Jolastuz, izan eta hazi. Lagunduz, izan eta hezi. (kontsulta data: 2020-06-20).
  12. ↑ Elizalde herri eskola | Elizalde BHI. (kontsulta data: 2020-06-20).
  13. ↑ «Haurtzaro Ikastola | [email protected] - Tel. 943 491659 - Elorrondo, z/g - 20180 Oiartzun» www.haurtzaroikastola.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  14. ↑ «Zentroak - KZgunea» www.kzgunea.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  15. ↑ EPA Oarsoaldea HHI. (kontsulta data: 2020-06-20).
  16. ↑ «Soinuenea» www.soinuenea.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  17. ↑ Oarsoaldekoaek. (2019-01-21). «Oarsoaldeko AEK: Oiartzungo Intxixu AEKn ere, gelak lepo!» Oarsoaldeko AEK (kontsulta data: 2020-06-20).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) «Arritxulo Aterpetxea» arritxulo (kontsulta data: 2020-06-20).
  19. ↑ «OIARTZUN - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  20. ↑ «Oiartzun - EODA» www.euskaltzaindia.eus (kontsulta data: 2024-04-05).
  21. ↑ a b c «Web Eustat. Oiartzunko datu estatistikoak» eu.eustat.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «Gehiengo osoarekin, Jexux Leonet izendatu dute alkate» El Diario Vasco 2015-06-14 (kontsulta data: 2020-06-20).
  23. ↑ www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  24. ↑ «Jexux Leonetek makila hartu du, "oiartzuar guztien alkate" izateko» Oarsoaldeko Hitza 2019-06-15 (kontsulta data: 2020-06-20).
  25. ↑ «2023ko Udal eta Foru Aldundiko Hauteskundeak» Oarsobidasoa (kontsulta data: 2023-09-21).
  26. ↑ «Rekalde ahizpak - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  27. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  28. ↑ «Erdara ikasteko, eraztuna - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  29. ↑ «Oiartzun - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).
  30. ↑ «Sortaldekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).
  31. ↑ «Bidasoakoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).[Betiko hautsitako esteka]
  32. ↑ «Oiartzungo Udala» www.oiartzun.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  33. ↑ «Hasiera» www.oiartzungoihotik.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  34. ↑ a b c d e f «Oiartzungo Udala» www.oiartzun.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  35. ↑ «Lartaungo Done Eztebe Eliza - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  36. ↑ «San Esteban Eliza. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  37. ↑ «On Manuel Lekuona Biblioteka –Erromesen Ospitalea/San Juan Bataiatzailearen Kapera - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  38. ↑ «San Juan Bautista Eritegi eta Basilika. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  39. ↑ «Oiartzungo Udaletxea - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  40. ↑ «Consistorial etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  41. ↑ «Iturriotz Dorrea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  42. ↑ «IURRITA ERROTA. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  43. ↑ «Arpidenea etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  44. ↑ «Don Felizenea etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  45. ↑ «Lizargarate etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  46. ↑ «Garaño baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  47. ↑ «Garbuno baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  48. ↑ «Makutso baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  49. ↑ «Arditurri, Meatze-aztarnategi Arkeologiko Erromatarra - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  50. ↑ «Soinuenea, Herri Musikaren Txokoa - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).
  51. ↑ «Luberri, Euskal Herriko Geologia Museoa - Oarsoaldea Turismo» www.oarsoaldeaturismoa.eus (kontsulta data: 2020-06-20).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa


Oiartzun Oiartzungo auzoak Oiartzun

Altzibar · Arragua · Ergoien · Elizalde · Gurutze · Iturriotz · Karrika · Ugaldetxo

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Oiartzun&oldid=10280553"(e)tik eskuratuta